Mózgowe porażenie dziecięce to wielonarządowe zaburzenie neurologiczne, które wymaga wielokierunkowego działania rehabilitacyjnego, determinacji, dużego nakładu pracy i zaangażowania zarówno ze strony osób chorych, jak i ich opiekunów oraz terapeutów [1]. Mimo wielu opisanych problemów medycznych, wciąż rozwijającej się wiedzy na temat rehabilitacji i metod, które mają podnieść jakość życia chorego, w literaturze nie ma wyczerpującego źródła poruszającego problemy oddechowe tych osób.
Deformacje szkieletu i zaburzenia napięcia mięśniowego są głównymi przyczynami zwiększonego zalegania wydzieliny w drogach oddechowych oraz niemożności jej ewakuacji. Amerykańscy naukowcy w swoich badaniach wykazują, że to właśnie sprawność mechanizmów nerwowo-mięśniowych utrzymuje drożność dróg wydechowych [2]. W przypadku chorób nerwowo-mięśniowych zalegająca wydzielina sprzyja częstszym i dłuższym zachorowaniom na infekcje dróg oddechowych. Opiekunowie chorych dzieci bardzo często mylnie kojarzą powstające problemy oddechowe z prostymi infekcjami przeziębieniowymi [3]. W wielu przypadkach poważne infekcje dają skąpe objawy. Zmniejsza to czujność opiekuna, opóźnia wprowadzenie rehabilitacji pulmonologicznej, co w konsekwencji prowadzi do zaostrzenia choroby i konieczności umieszczenia dziecka w łóżku. Badania przeprowadzone już w 1986r.(!) pokazały, że zmiana pozycji siedzącej na pozycję leżącą powoduje znaczne, bo aż o 12% zmniejszenie natężonej pojemności życiowej płuc dzieci oraz o 22% zmniejszenie średniej wydolności płuc [4].
Rehabilitacja oddechowa u osób z porażeniem mózgowym (w tym MPDz), dystrofią mięśniową, niedowładem czterokończynowym itp. wymaga specjalistycznego przygotowania opiekuna. Pacjenci Ci bardzo często mają trudności z odkrztuszaniem wydzieliny, nie zaleca się im przyjmowania leków mukolitycznych przez co wymagają stałej toalety drzewa oskrzelowego.
Wdrażając rehabilitację oddechową mamy na celu:
- utrzymanie lub poprawę funkcji oddechowych,
- zapobieganie lub zmniejszanie przykurczów i deformacji,
- utrzymanie lub poprawę siły mięśniowej,
- przedłużanie i ułatwianie funkcji lokomocji,
- podtrzymywanie funkcji ruchowych – niezależności.
Program usprawniania osoby chorej powinien być indywidualny i dostosowany do często dynamicznie zmieniającego się stanu chorego. Wśród metod rehabilitacji pulmonologicznej zasadnicze miejsce zajmują zabiegi toalety drzewa oskrzelowego (drenaż, ćwiczenia efektywnego kaszlu, techniki ewakuacji wydzieliny, terapia dodatnim ciśnieniem wydechowym) oraz ćwiczenia oddechowe [5]. W zależności od stanu osoby chorej taka toaleta powinna być wykonywana przynajmniej 3 razy dziennie.
Alternatywne formy rehabilitacji oddechowej z wykorzystaniem sprzętów wspomagających oczyszczanie płuc i oskrzeli:
- kaszlator (asystor kaszlu)
- systemy PEP (maska PEP)
- systemy OPEP (Aerobika, Fluter, Quake)
- kamizelki oscylacyjne HFCWO
Dobranie odpowiedniego sprzętu jest uwarunkowane wieloma czynnikami m.in.: wiekiem, preferencjami, aktualnym stanem chorego i jego możliwościami współpracy z opiekunem.
Osoba współpracująca, może korzystać z każdej alternatywnej metody oczyszczania drzewa oskrzelowego samodzielnie lub z pomocą opiekuna/terapeuty.
Chory niewspółpracujący, leżący lub taki, u którego aktywne metody rehabilitacji oddechowej zostały z jakichś przyczyn wykluczone, ma ograniczone możliwości w wyborze sprzętu rehabilitacyjnego do skutecznego oczyszczania dróg oddechowych. U takich osób alternatywą do standardowej rehabilitacji (ręcznego oklepywania, masaży, systemu PEP) jest kamizelka oscylacyjna wysokich częstotliwości HFCWO VibraVest, wspomagającą oczyszczanie dróg oddechowych i podtrzymanie funkcji ruchowych [6].
Posiada ona 3 podstawowe programy:
- oklepywania – mającego na celu oderwanie zalegającej wydzieliny,
- drenażu – ułatwiającego ewakuację oderwanej oklepywaniem wydzieliny,
- wibracji – alternatywy dla masażu, który reguluje napięcie mięśni klatki piersiowej
Takie multifunkcyjne działanie, odciąża opiekunów w wykonywaniu drenażu ręcznego po kilka razy dziennie. Kamizelka może wspomagać codzienną rehabilitację i w miarę możliwości usamodzielnia osobę chorą. VibraVest działa na zasadzie mechanicznej, a nie pneumatycznej, czyli nie powoduje ucisków klatki piersiowej. Jest więc jedyną alternatywną formą odrywania zalegającej wydzieliny u osób z refluksem. Ten model kamizelki znajduje również zastosowanie u osób cierpiących na epilepsję, ponieważ nie prowokuje napadów padaczkowych podczas zabiegów.
U dzieci z ciężkimi zaburzeniami neurologicznymi obserwuje się dużą częstotliwość występowania problemów z oddychaniem, które mogą być związane lub niezależne od podstawowej niepełnosprawności. Problemy z oddychaniem wpływają w bardzo dużym stopniu na jakość i długość życia tych dzieci [3]. W celu poprawy tych parametrów warto zwrócić uwagę na aspekt oddechowy w kompleksowej rehabilitacji. Sugeruje się wzbogacanie tradycyjnej fizjoterapii o nowoczesne metody, które mogą poprawić komfort życia chorych oraz ich opiekunów.
mgr fizjoterapii Natalia Szubelak
© BG BHU
- [1] Wielopłaszczyznowa opieka nad dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym – Bartosz Andruszczak1, Beata Buraczyńska-Andrzejewska, Hanna Krauss, Katarzyna Jończyk-Potoczna, Jacek Piątek, Anna Krzywicka, Wioletta Żukiewicz-Sobczak, Ewelina Krasowska, Marcin Kozak; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 4, 314-318
- [2] A neuromuscular mechanism maintaining extrathoracic airway patency – R. T. Brouillette , B. T. Thach; Journal of Applied Physiology Published 1 April 1979 Vol. 46 no. 4, 772-779.
- [3] Respiratory problems in children with neurological impairment; Y Khan2,P C Seddon1, Arch Dis Child 2003;88:75-78 doi:10.1136/adc.88.1.75
- [4] Effects of posture and spinal bracing on respiratory function in neuromuscular disease – C M Noble-Jamieson, J Z Heckmatt, V Dubowitz, M Silverman; Arch Dis Child 1986;61:178-181 doi:10.1136/adc.61.2.178
- [5] Rehabilitacja przed- i okołooperacyjna chorych w podeszłym wieku: rehabilitacja oddechowa – A. Doroszewska-Szczepanik, I. Madejska; Borgis – Postępy Nauk Medycznych 12/2008, s. 797-803.
- [6] strona internetowa: http://medycznydladzieci.otwarte24.pl/61,Vibra-Vest-Nowa-mobilna-kamizelka-oscylacyjna-wysokich-czestotliwosci-HFCWO
About the author